ایمان حبیبی (سفارش طرح توجیهی)
09126277388
امیر حبیبی (سفارش طرح توجیهی)
09127975250
ایمان حبیبی (سفارش ماشین آلات)
09360555304
گیاه آنغوزه با نام علمی Ferula assa-foetida از تیره چتریان Apiaceae که در عربی به آن صمغ الانجدان و در انگلیسی به آن Stingingassa می گویند ، یک گونه دارویی - صنعتی بوده که مساحت رویشگاه آن در ایران حدود 20000 هکتار می باشد .
از آنجایی که زیستگاه این گیاه فقط ایران و افغانستان می باشد ؛ از این رو این گیاه جزء گونه های نادر محسوب می گردد . آنغوزه گیاهی منوکارپیک می باشد که پس از تولید گل و بذر ، سیکل حیات آن به اتمام می رسد .
این گیاه که اغلب در مناطق کوه پایه ای استان های کشور به صورت پراکنده می روید ، از نظر شرایط توپوگرافی ، عمدتاً ارتفاعات 950 تا2400 متر از سطح دریا و اراضی شیب دار 15 تا 40 درصد که دارای شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک بوده و دارای متوسط بارش سالانه 150 تا 250 میلی متر می باشد را می پسندد و با خاك های فقیر و سبک سازگار می باشد .
به طور کلی ، این گونه کم توقع بوده و با حداقل فاکتورهای محیطی می تواند رشد کرده و تجدید حیات نماید . از طرفی ، در سالیان اخیر به دلیل سود قابل ملاحظه حاصل از فروش صمغ ، برداشت این گیاه از طبیعت به شدت افزایش یافته و نسل آن در معرض انقراض قرار گرفته است .
بنابراین ، از آنجایی که صمغ آنغوزه کاربرد زیادی در صنعت و پزشکی نوین دارد ؛ از این رو کشت و پرورش این گیاه به صورت زراعی به توسعه صنعت گیاهان دارویی در ایران خواهد انجامید .
ریخت شناسی
آنغوزه گیاهی است علفی ، چند ساله ، با برگ های مرکب و ریشه نسبتاً ضخیم و گوشتی که ارتفاع ساقه آن به بیش از یک متر می رسد . گل های این گیاه به رنگ زرد و گل آزین آن به شکل چتر مرکب روی ساقه ظاهر می شود .
این گیاه منوکارپیک در تقسیم بندی رانکیر جزء گیاهان همی کریپتوفیت بوده که در سال آخر عمر ، تولید ساقه و گل نموده و پس از رسیدن بذر ، سیکل حیات آن به اتمام می رسد .
میوه آنغوزه شیزوکارپ می باشد که پس از رسیدن ، توسط زائدهای فنرمانند ، به دو قسمت تقسیم می گردد . که به هر کدام مریکارپ گفته می شود . از ریشه و یقه این گیاه به روش تیغ زنی ، در اواخر بهار ، شیرهای با بوی نافذ خارج می شود ، که درمجاورت هوا به تدریج سفت شده و به آن شیره آنغوزه می گویند.
منشا و پراکنش
آنغوزه در مراتع مناطق خشک و در اراضی آهکی و نسبتاً شیب دار قاره آسیا می روید . این گیاه بومی استپ های ایران و افغانستان است . این گیاه در مناطق مختلف ایران شامل :
خراسان ، بلوچستان ، کرمان ، دشت مرغاب ، آباده ، نائین ، سبزوار ، کاشمر و دیگر مناطق تپه ماهور که دارای بارش متوسط سالانه حداقل170 تا 200 میلی متر و دارای بافت خاك مارنی 1- آهکی باشد به خوبی رشد می کند . همچنین گونه های دیگری نیز از جنس Ferula در ایران می روید ، که از آن ها نیز آنغوزه گرفته می شود . این گونه ها که به صورت مستقل یاواریته هایی از یک گونه می باشند شامل :
F .Kurdica Pol ، F .Kuma ،F .alliacea Boiss و F .foetida Regel بوده که که از میان آنها گونۀ F .foetida در بلوچستان ، خراسان ، شاهرود ، بسطام ، میامی ، دامغان و سبزوار شناسایی شده و جزء دسته ای است که صمغ آن معروف است .
دیگر گونه های آنغوزه از جمله F .alliacea در خراسان و کرمان پراکنده بوده و گونه ی F .Kurdica که در کوه های ساوجبلاغ و همدان و در آذربایجان غربی زیاد است ، صمغ آن به اندازه یک باقلاست و بوی تند لیمو دارد و در زبان محلی به آن « بیوزا » می گویند .
گونۀ F .Kuma که در مراتع سرشیو ، سقز کردستان ، ارتفاعات اورامانات ، کوه های بیبرسن و پوکیده ، کردستان و نیز در کهکیلویه و لرستان فراوان است ، علوفه پربه ایی برای چاق کردن اسب و گاو دارد و با نام محلی « کَمَا » و « ویه » معروف است ، از گونه های به نام گیاه آنغوزه می باشند .
از نظر شکل ، گونه های بالا خیلی شبیه به یکدیگر می باشند ؛ ولی ارتفاع ساقه آن ها مختلف است و به علاوه در بعضی گونه ها گل ها سفید رنگ و میوه آن پس از رسیده شدن ، پهن و سکه مانند و خوشبو می باشد . این نوع اخیر که بیوزا گفته می شود در کتب طب سنتی انجدان طیب یا انجدان سفید نام دارد .
مواد مؤثره
ماده مؤثره گیاه آنغوزه که در اصطلاح عموم به آن شیره آنغوزه گفته می شود ، نوعی صمغ یا رزین می باشد که در سرتاسر لوله های آوندی گیاه ، از ریشه تا انتهایی ترین نقطه ساقه جریان دارد . صمغ آنغوزه حاوی 62 درصد رزین ، 25 درصد صمغ ،3 تا 7 درصد اسانس ، 28/1 درصد اسید فرولیک آزاد و به مقدار بسیار جزئی ، حاوی وانیلین می باشد .
تقریباّ تمام صمغ آنغوزه ، دارای ترکیبات دی تری تترا سولفید مشتقات کومارین ، فئوتیدین ، کامولونفرول ، اپیسامارکاندین ، آمبلی پرنین و کانفرول می باشد . محققان در اسانس حاصل از شیرابه آنغوزه ، چندین ترکیب مختلف شناسایی کرده اند ، که مهمترین اجزای آن را میرسن ، آلفا و بتا تشکیل می دهد .
شیره آنغوزه شامل انواع « اشکی ( دانه ای ) » و « توده ای » می باشد . نوع دانه ای آن که بر اثر خراش حاصل از نیش حشرات یا از برخورد ذرات شن به ساقه گیاه ، به دلیل وزش باد حاصل می شود ، به مقدار کم به بیرون از ساقه تراوش می گردد ، که پس از قرار گرفتن مقابل نور خورشید به تدریج سفت شده و رنگ آن به قرمز- قهوه ای می گراید .
محصولی که بدین طریق از گیاه استحصال می گردد ، خالص ترین و باکیقیت ترین نوع صمغ بوده که به توده اشکی معروف است . نوع توده ای شیره آنغوزه بر اثر تیغ زدن یقه گیاه ، از محل زخم به دست می آید و رنگی متفاوت دارد . بسته به زمان تیغ زنی ، مقدار ناخالصی حاصل از خاك و خاشاك و نیز زمان برداشت بعد از تیغ زنی ، رنگ آن نارنجی ، قهوها ی و یا خاکستری می باشد .
آنغوزه در طب سنتی ، جهت بهبود بیماری های گوارشی و نیز رفع یبوست در افراد مسن مورد استفاده قرار می گیرد . ماده مؤثره این گیاه ضد انگل بوده ودر درمان آسم ، صرع و آنفولانزا کاربرد دارد . اثرات دارویی و درمانی صمغ آنغوزه بسیار زیاد بوده و در منابع مختلف از آن به عنوان : آنتی اکسیدان و آنتی ویروس ، ضد قارچ ، ضد سرطان ، ضد دیابت ، ضد اسپاسم ، کاهنده فشار خون یاد شده است .
امروزه داروهای مؤثری از مواد موجود در صمغ آنغوزه در کارخانجات داروسازی تولید و به بازار عرضه می گردد از جمله ؛ این داروها می توان به داروهای ضد نفخ ، ضد انگل ، درمان سرماخوردگی ، درمان آسم و برونشیت ، داروهای ضد حاملگی ، ضد صرع ، هضم کننده غذا و درمان کننده آنفولانزای مرغی اشاره نمود .
صمغ آنغوزه که از ریشه آن استحصال می گردد ، در صنعت برای تهیه چسب الماس و در پزشکی به عنوان ضد تشنج ، ضد انگل ، قاعده آور ، بادشکن و برای درمان هیستری و دفع آفات خاکزی به کار می رود .
همچنین برای درمان زخم های چرکی ، ناراحتی های معده و انگل های گوارشی ، برونشیت مزمن ، تنگی نفس و خلط آور مصرف سنتی داشته و در صنایع غذایی ، عطرسازی ، رنگ سازی و ساخت مواد پاك کننده کاربرد دارد . جوانه های زایشی و برگ های آنغوزه ، در ابتدای فصل رشد ، در تهیه نوعی آش مصرف سنتی دارد .
1 ) مرحله آماده کردن بستر
هر چند کاشت بذر آنغوزه به صورت دیم ، نیاز به بستر خاصی ندارد و حتی به صورت بذرپاشی دستی سبز می گردد ؛ ولی برای بالا بردن شانس جوانه زنی ، بهتر است آن را در داخل جوی های کوچک کشت نمود تا با جمع آوری آب باران و ذخیره رطوبت حاصل از بارش ، به سبز شدن آن کمک گردد .
به همین منظور ، چنانچه هدف ، تکثیر آنغوزه در شرایط مزرعه می باشد ، بهتر است ابتدا زمین را با عملیات شخم سطحی از علف های هرز پاك کرده و سپس ، در جهت شیب اصلی زمین اقدام به تسطیح زمین کرد . یادآوری می گردد ، عملیات زراعی مناطق خشک که بارندگی آن کمتر از 250 میلی متر است نیاز به هیچگونه کود شیمیایی نبوده و بذر آنغوزه اغلب ، در خاك های باحاصلخیزی کم به خوبی مستقر می گردد .
پس از تمیز کردن بستر کاشت ازعلف های هرز ، باید با ایجاد جوی های کوچک به عرض 15 سانتیمتر و به عمق10 تا 15 سانتیمتر در جهت عمود بر شیب زمین ، اقدام به احداث فارو کرد .
معمولا فواصل فاروها از یکدیگر ، یک متر می باشد تا بتوان با حرکت در بین ردیف های کاشت نهال ها را مدیریت نمود .
2) مرحله کاشت
مطالعات مزرعه ای نشان می دهد ، بهترین زمان کاشت آنغوزه اواسط آذر تا اواسط دی ماه می باشد . هر چند در برخی مناطق ، عملیات کاشت ، تا اول بهمن می تواند به تعویق افتد ؛ ولی بهتر است کاشت بذر در دیماه انجام پذیرد ، تا درصورت حادث شدن بارندگی های پاییزه و زمستانه ، بذرهای کشت شده از رطوبت موجود در خاك بهره مند گردند .
در زراعت آنغوزه ، معمولاً کاشت به صورت ردیفی و در داخل بستر فارو ( جوی ) صورت می گیرد . تحقیقات نشان داده است که افزایش فاصله کاشت بیش از 50 سانتی متر تأثیری بر مقدار صمغ موجود در ریشه گیاه آنغوزه نداشته ؛ ولی بر سطح تاج پوشش گیاه تأثیر مثبت دارد .
برای داشتن یک کاشت اقتصادی ، معمولاً فواصل کاشت بذر ، در طول ردیف های کاشت ، بهتر است از50 سانتیمتر کمتر نباشد و همچنین ، فاصله بین ردیف های کاشت نباید از یک متر بیشتر باشد .
معمولاً عمق کاشت بذر آنغوزه بسته به بافت خاك بین سه تا پنج سانتی متر متغیر می باشد . هر چه بافت خاك سنگین تر باشد ، عمق کاشت کمتر و هرچه بافت خاك سبکتر باشد عمق خاك بیشتر در نظر گرفته می شود .
همچنین برای افزایش شانس جوانه زنی در هر چاله حدقل سه تا پنج ، بذرکشت می گردد که پس از ظهور جوانه ها اقدام به تُنک کردن آن ها می گردد .
عملیات کاشت می تواند به صورت دستی یا با ماشین بذرکار انجام گیرد .
3) مرحله داشت
آنغوزه گیاهی است که بسته به شرایط اقلیمی 10 تا 12 سال زمان می برد تا به بذر بنشیند . از آنجایی که ریشه این گیاه باریک و مستقیم می باشد ؛ از این رو برخلاف گیاه کندل که ریشه آن طی سه سال پس از کاشت بذر ، آماده بهره برداری می گردد ، حداقل به پنج سال زمان نیاز دارد تا ریشه آن ضخیم شده و آماده تیغ زنی گردد .
در همین خصوص بهتر است طی سه سال اول بعد از کاشت در اواخر ماه های فروردین ، اردیبهشت و خرداد اقدام به حذف علف های هرز به روش مکانیکی کرد و توسط نیروی کارگری علف هرز داخل شیارهای کاشت و بین ردیف های کاشت را جهت جلوگیری از بروز رقابت حذف کرد .
همچنین ترمیم مسیر جوی های کاشت جهت ذخیره بهتر نزولات آسمانی برای رشد بهتر آنغوزه مؤثر می باشد . نکته دیگری که باید در نظر گرفته شود ، عدم جمع آوری برگ های خشک شده گیاه آنغوزه در پایان سال زراعی می باشد ؛ زیرا به جا گذاشتن بقایای گیاهی موجب افزایش ماده آلی خاك و نیز جلوگیری از فرسایش بادی و آبی مزرعه شده و به حفظ رطوبت خاك کمک می کند .
4) مرحله برداشت
برداشت آنغوزه معمولاً پنج سال بعد از کاشت انجام می گیرد . هرچه سن گیاه از پنج سال بیشتر باشد به دلیل قطور شدن ریشه گیاه صمغ بیشتری به دست خواهد شد .
برای برداشت صمغ ، ابتدا باید اجازه داد تا کلیه مواد مؤثره موجود در برگ های گیاه وارد ریشه شود که معمولاً ، عمل ، در پایان فصل رشد که زمان آن بسته به شرایط اقلیمی منطقه کاشت متفاوت می باشد رخ می دهد .
بهترین نشانه برای شناخت انتقال صمغ از برگ ها به ریشه ، خشک شدن کامل برگ های قاعده ای گیاه می باشد که نشانه آن ، انفصال دمبرگ از منطقه یقه (محل اتصال دمبرگ به بخش فوقانی ریشه ) می باشد .
هر چند در اقالیم مختلف ایران ، زمان خشک شدن برگ ها یکسان نمی باشد ؛ ولی معمولاً خشک شدن برگ ها از اواسط اردیبهشت به تدریج شروع شده و در اغلب مناطق تاپایان خرداد ، کل برگ های گیاه خشک می شود .
پس از خشک شدن برگ ها مرحله تیغ زنی و استحصال صمغ به روش تیغ زنی از ریشه گیاه آنغوزه آغاز می گردد . روش تیغ زنی بسیار مهم بوده وچنانچه نکات فنی در آن رعایت نشود منجر به مرگ گیاه می گردد . در همین خصوص ، می توان به برش عرضی ریشه اشاره کرد ، که اغلب در مراتعی که رویشگاه طبیعی این گیاه بوده ، اجرا می شود .
در روش عرضی که توسط افراد سودجو و ناآگاه ، صورت می گیرد ، پس از کنار زدن خاك اطراف ریشه ، با قطع بخش فوقانی ریشه به ضخامت 1 تا 2 سانتیمتر ، جوانه رویشی انتهای یقه قطع شده و همگام با برداشت صمغ ، گیاه می میرد . این روش ، به ( کفبری ریشه ) نیز معروف است .
در روش صحیح استحصال شیره آنغوزه که به روش طولی معروف است ، ابتدا ، خاك بخشی از اطراف ریشه آنغوزه که معمولاً پشت به آفتاب است ، به عمق15 و به عرض 15 تا 20 سانتیمتر برداشت می گردد ، تا ریشه گیاه نمایان شود .
پس از نمایان شدن ریشه ، به کمک چاقوی مخصوص ، برشی دایره ای شکل به قطر سه تا پنج سانتیمتر و به ضخامت 3 میلیمتر ، پایین تر ازیقه گیاه بر روی سطح طولی ریشه ایجاد می گردد و در زیر قسمت برش ، سنگ تخت و کوچکی قرار می دهیم تا در صورت انتشار صمغ به پایین ریشه ، شیره آنغوزه با خاك تماس پیدا نکند .
همچنین ، برای کمک به سفت شدن شیره گیاه و جلوگیری از آلوده شدن شیره آن به خاك و خاشاك ناشی از وزش باد و گرد و خاك ، به کمک شاخ و برگ خود گیاه ، سایبانی بر روی ریشه احداث می گردد ، که به اتاقک ریشه معروف است . ( هر چقدر صمغ برداشت شده خاك و خاشاك کمتری داشته باشد ، شیره آنغوزه از کیفیت بالاتر و قیمت بیشتری برخوردار می باشد ) .
پس از تیغزنی بوته ها ، حداقل 2 روز باید صبر کرد تا از محل ضخم ، صمغ به بیرون از ریشه تراوش نماید . سپس در روز سوم اقدام به جمع آوری صمغ می گردد . همچنین پس از جمع آوری صمغ سفت شده که توسط چاقو انجام میگیرد ، ریشه گیاه ، مجدداً برای بار دوم مورد تیغ زنی قرار گرفته و همانند بار اول لایه ای به ضخامت 1 تا 2 میلی متر و به طول 3 تا 5 سانتی متر به شکل دایره به صورت طولی ، از گوشت ریشه برداشت می گردد .
پس از گذشت 2 روز ، برای بار دوم ، می توان اقدام به جمع آوری صمغ آنغوزه کرد . معمولا عملیات تیغ زنی تا سه مرتبه یا بیشتر می تواند انجام پذیرد ؛ ولی بهتر است از سه مرتبه بیشتر نباشد . در پایان مرحله تیغ زنی بعد از آخرین مرحله برداشت ، لازم است خاك ریشه گیاه را به جای اول برگرداند ، تا ریشه گیاه مورد حمله آفات نباتی و قارچ ها قرار نگرفته و پلاسیده نشود .
با استحصال صمغ از بوته های پنج ساله آنغوزه ، باید به مدت 2 سال صبرکرد تا بوته ها مجدداً آماده تیغ زنی شوند . به عبارت دیگر مرحله دوم تیغزنی در سال هفتم رشد بوته اتفاق می افتد ؛ ولی در این مرحله باید برداشت صمغ از سمت شرقی بوته انجام پذیرد و مراحل برداشت به همان روشی که شرح داده شد انجام گیرد .
پس از آخرین مرحله برداشت صمغ ، چنانچه هدف حفظ بوته های آنغوزه و برداشت بذر باشد ، باید تا زمان به گل رفتن بوته ها صبر کرد ؛ ولی چنانچه هدف ، برداشت صمغ باشد ، می توان عملیات تیغ زنی را به کرات تا نقطه اقتصادی ( با توجه به مقدار صمغ قابل استحصال و هزینه های کارگری ) ادامه داد و پس از آن می توان زمین را شخم زده و آن را برای کاشت مجدد آماده کرد .
مراحل کاشت همانند آنجه قبلاً شرح داده شد می باشد ؛ ولی این بار بهتراست کاشت بذر بین ردیف های گیاهان قبلی انجام پذیرد تا تناوب زراعی رعایت شده و محصول بهتری برداشت کنیم .
- سن تیغ زنی بوته ها نباید کمتر از پنج سال باشد ؛
- تیغ زنی نباید به صورت برش عرضی که باعث قطع جوانه رویشی گیاه می شود انجام گیرد ؛
- پس از برداشت صمغ ، باید خاك اطراف ریشه به محل اولیه برگردانده شود ؛
- به کارگران آموزش صحیح برداشت صمغ داده شود ؛
- از هرگونه عملیات سم پاشی و کوددهی به گیاه خودداری گردد ؛
- از ورود دام به مزرعه جهت چرای بقایای گیاهی جلوگیری شود .
به ازای هر بوته آنغوزه بسته به سن بوته ، نوع برش ریشه و تعداد دفعات تیغ زنی ریشه ، مقدار محصول قابل استحصال متغیر می باشد . در روشی که شرح آن گذشت به طور متوسط طی سه مرحله تیغ زنی حداقل 20 گرم صمغ به دست خواهد آمد . چنانچه گفته شد به دلیل اینکه هر بوته آنغوزه در طول عمرخود 2 مرتبه برداشت می شود ( سن 5 و 7 سال ) ؛ از این رو مجموعاً از هر بوته40 گرم صمغ به دست می آید .
چنانجه تعداد بوته 20000 در هکتار باشد ، مقدار صمغ قابل استحصال800 کیلوگرم در هکتار می باشد . لازم به ذکر است در برخی گزارشات علمی مقدار صمغ در هر مرحله تا 40 گرم به ازای هر بوته گزارش شده است .
5) فرآیند تکثیر
هر چند تکثیر و ازدیاد گیاه آنغوزه ازطریق کشت بافت امکان پذیر می باشد ؛ ولی بهترین و ارزان ترین روش تکثیر آنغوزه از طریق کاشت بذر می باشد . گیاه آنغوزه به راحتی توسط بذر تکثیر شده و زمان مورد نیاز برای جوانه زنی بذر آن ، 8 تا 9 هفته متغیر است .
تحقیقات آزمایشگاهی نشان داده است که بهترین دمای جوانه زنی برای بذر آنغوزه ، 4 درجه سانتیگراد می باشد و تحت این دما بیش از 93 درصد بذرها جوانه می زنند . همچنین تحقیقات کاشت گلدانی در مشهد نشان داد ، که بهترین تاریخ کاشت آنغوزه ماه های آذر و دی بوده که تحت این تاریخ های کاشت به ترتیب 78 و 80 درصد بذرها سر از خاك درآورده و سبز می شوند .
در تحقیق دیگری آمده است ، که بهترین زمان کاشت بذر آنغوزه ماه های آذر و دی بوده و زمان لازم ، برای ظهور جوانه ها 4 تا 5 ماه پس از کاشت می باشد .
به طور کلی ، بسته کارآفرینی ترویج کشت و پرورش آنغوزه در چهار بخش شامل : « توصیف شغلی » ، « مدیریت بازاریابی » ، « مدیریت نیروی انسانی » و « مدیریت مالی » تدوین شده است که در ادامه مورد بررسی قرار می گیرد .
لینک دانلود طرح توجیهی کشت و پرورش آنغوزه ، از طریق این صفحه ، در اختیار علاقه مندان قرار میگیرد . لازم به ذکر میباشد در صورت موجود نبودن آپدیت 98 ، نسخه های قدیمیتر این طرح ، در همان لینک قرار داده میشود . ولی به محض تهیه کردن آپدیت 98 و یا جدیدتر این طرح ، ورژن جدیدتر نیز در همان صفحه قرار داده خواهد شد .
درصورتی که ورژن طرح مربوط به سال 97 یا 98 و یا جدیدتر از آن باشد ، سال نگارش طرح روی متن لینک دانلود قید میگردد . در صورتی که روی لینک دانلود طرح ، سال تدوین طرح توجیهی قید نشده بود ... مشخصا آن طرح مربوط به سال های قبل از سال 97 میباشد .
کانال یوتیوب ما را سابسکرایب کنید . در این کانال ما سعی داریم تا در حد امکان ، کاملترین فیلم های آموزشی کسب و کار ، و خبرهای مهم مربوطه را برای شما کاربر گرامی جمع آوری کنیم. با سابسکرایب کانال ما در یوتیوب و همینطور در آپارات ، جدیدترین فیلمهای آموزشی کسب و کار ، در معرض تماشای شما قرار گیرد .